eyda Demirdirek
Onu kaçranlarn “Ortadou halklarnn ba düman Amerikan emperyalizminin maas Siyonist srail'in Türkiye Bakonsolosu ve de ülkemizdeki Siyonist hareketlerin organizasyonunda önemli rolü olan Ephraim Elrom”1 dedikleri ve toplumsal hafzada da bazen srail Bakonsolosu olduu bile bilinmeden ya da söylenmeden ‘srail Güvenlik Görevlisi’, hatta ‘Siyonist Ajan’ diye anlan Ephraim Elrom kimdi?
Ephraim Hofstaedter Elrom ve kamusal politik kimlii
Ephraim Fiszek Hofstaedter, 1911’de Polonya’nn Stanislau ehrinde muhafazakâr bir Alman Yahudi ailesinin çocuu olarak dünyaya geldi. Yahudi izci hareketi Menorah’a katld. Liseyi bitirdikten sonra mühendislik eitimi almak için gittii Prag’dan 1937’de ayrlp Filistin topraklarna göç etti. 1937 - 1948 yllar arasnda ngiliz idaresinde polis olarak çalt. Ukrayna doumlu Elsa Dibring ile evliliinden 1941 ylnda oullar Gideon dünyaya geldi. Polonya’da kalan anne-babas Regina ve Elias Hofstaedter ve kz kardei Levka Hofstaedter, Holokost srasnda öldürüldü. srail Devleti’nin kurulmasndan sonra önce ba komiserlik, sonra da Polis Akademisi Bakanl yapt.2 Mays 1960’ta Eichmann, srail’e getirildiinde Tel Aviv Emniyet Müdürlüü yapyordu. 1967 ylnda, üniversite örencisi ve amatör bir pilot olan tek olu Gideon, bir arkada ile kiraladklar uçan elektrik tellerine çarpp dümesi sonucunda hayatn kaybetti. Hofstaedter ve ei, bu ac kayptan sonra kendilerini toparlayamad; geçmiteki hizmetleri dikkate alnarak Hofstaedter, srail polis örgütünde 27 yl hizmet verdikten sonra emekli oldu ve kendisine bir d ülkede diplomatik görev önerildi. Diplomatik görevlilerin branice bir soyad tamasn öngören mevzuata istinaden Elrom soyadn alarak Kasm 1969’da stanbul’a bakonsolos olarak atand.3
Eichmann’n peinde iki Alman Yahudi’si
Eichmann’n yakalanmasnda en belirleyici rolü oynayanlar iki Alman Yahudi’sidir: Hessen Eyaleti Basavcs Dr. Fritz Bauer ve Nazilerden Arjantin’e kaçm bir sosyalist olan Lothar Hermann.4 1903 doumlu Fritz Bauer, 1933’de Yahudi olduu için hâkimlik görevinden alndktan ksa bir süre sonra toplama kampna götürüldü. Naziler tarafndan birçok kez tutuklanmasna ramen Danimarka üzerinden sveç’e mülteci olarak kaçmay baard. 1949 ylnda Almanya’ya döndü ve yaamn yitirdii 1968’e kadar Hessen eyaleti basavcs olarak, hukuk sisteminin ve ‘eski’ Nasyonal Sosyalistlerle dolu devlet kurumlarnn aranp bulunmasn sistematik olarak engelledikleri Nasyonal Sosyalist katillerin yarglanmalar için mücadele verdi. Bu srada da Alman stihbarat Tekilat BND (Bundes Nachrichten Dienst) tarafndan izlenmi ve engellenmeye çallmt. 1963 – 1965 yllarnda gerçekleen Auschwitz Davasnn savcln yapmt. Lothar Hermann ise 1938’de Nazi rejiminden kaçp Arjantin’e göçmü, Eylül 1936’dan Mays 1937’ye kadar sosyalist faaliyetleri dolaysyla Dachau Toplama Kampnda Gestapodan gördüü ikence ve bana ald darbeler yüzünden Arjantin’e geliinden ksa bir süre sonra neredeyse tamamen kör olan bir sosyalistti.5
Bauer, Holokost’un gerçekletirilmesini lojistik olarak planlayp uygulayan Adolf Eichmann’n, bulunup yarglanmasnn, devlet içinde hâlâ önemli yerleri sahip olan birçok Nazi’nin uykusunu kaçracan, Holokost srasndaki rollerinin aça çkarlmasn da salayacan ummaktayd.
1957 ylnn sonunda Bauer, Arjantin’de yaayan bir Alman vatanda olan Lothar Hermann’dan Nasyonal Sosyalist sava suçlularnn yarglanmas sürecinden sorumlu Hessen Basavcs olarak kendisine yazlm bir mektup alr. Hermann, mektupta Adolf Eichmann’n Arjantin’de olduu ve Buenos Aires’de Olivos mahallesinde Chacabuco Soka 4261 adresinde oturduunu bildirilmekteydi. Ülkesindeki makamlarn Nazi suçlularn arayp bulmak konusunda güvenilir olmadn, hâlâ devlet kademelerinde görevli olan ‘eski’ Nazilerin Mengele’nin aranmas sürecinde olduu gibi, suçlular bulmak yerine uyarp kaçmalarna yardm ettiklerini bildii için hakl olarak kendi ülkesine, Alman Devletine güvenmemekteydi. Ortaya çkt durumda ‘vatana ihanet’ suçuyla yarglanmasna neden olacan bilmesine ramen, Eichmann’n bulunmasna yardm edecek ve güvenebilecei tek merci olarak gördüü Mossad ile balant kurmaya karar verdi. Hessen’deki Haham Lichtigfeld’in yardmyla o zamanlar Almanya ile diplomatik ba olmayan srail’in Almanya’daki en üst düzeydeki resmi temsilcisi ve Tazminat Delegasyonu Bakan olan Dr. Eliezer Felix Shinar ile balant kurdu ve kendine ulaan bilgiyi Mossad’a ulatrmasn istedi.6 Bu bilginin kaynan henüz paylamayacan, Eichmann’n Arjantin’de hangi ad altnda yaadn da bilmediini ekledi. Bauer, Mossad’n kendine verilen adreste yaayann ad ve gerçek kimliini tespit edebilmesi halinde Eichmann’ tanyan birini Arjantin’e yollayp tehis ettirmeyi ve her ey kesinleince Almanya’ya iadesi için bavuruda bulunup mahkeme karsna çkarmay ummaktayd.7 Aslnda o zamanlar srail’de devlet kurumlar içinde ya da Mossad’da dorudan Nazi suçlularyla ilgilenen özel bir birim olmad gibi8, Holokost’tan kurtulup srail’e göçen binlerce Yahudi’nin basks sonucu 1950 ylnda yürürlüe giren ve o zamana kadar sadece Nazi ibirlikçilerine kar uygulanan Nazi ve Nazi birlikçilerini Cezalandrma Yasas dnda bir yasal düzenleme de yoktu9. Bauer’in verdii bilginin srail’e ulamasndan dört ay sonra, Ocak 1958’de srail gizli servisi efi Isser Harel, Bauer’in verdii adreste sahiden Eichmann olup olmadn ve hangi ad altnda orada yaadn aratrmak için Mossad ajan Yoel Goren’i, Buenos Aires’e yollad. Goren ve Arjantin’de yaayan, görevi srasnda ona yardm eden Menashe Talmi, Buenos Aires’in yoksul bir banliyösü olan Olivos ve toprak yollu Chacabuco Sokandaki küçük ev, yüksek düzeyde bir SS görevlisi imajna hiç uymad için, Bauer’den gelen bilginin güvenilir olmadna karar verdiler.10
Hofstaedter Arjantin’de: Buenos Aires’teki nterpol toplantsndan Coronel Suárez’e
Ocak 1958’de, Arjantin’deki ön aratrmalardan sonuç alnamaynca, Fritz Bauer bilgi kaynann kimliini ve irtibat için gereken bilgileri de srail makamlarna vermeyi kabul etti. Bunun üzerine Frankfurt’ta gerçekleen ikinci bulumada Bauer, bilgi veren kiinin Coronel Suárez’de yaayan Lothar Hermann olduunu açklad ve irtibat kurulduunda ona verilmek üzere bir mektup yazd.11 Ephraim Hofstaedter, Eichmann’n aranmas sürecine ite bu noktada, Mart 1958’de dahil oldu.12 srail gizli servisi efi Isser Harel, Hermann’la balant kuracak kiinin kendini srailli olarak deil de Dr. Bauer’in yollad bir Alman olarak tantmasnn daha güvenli ve sorunsuz olacana karar verdi, bunun için de Almanca konuan biri gerekmekteydi. Harel, srail polisinin, Almanca konuan en iyi komiserlerden biri olan Ephraim Hofstaedter’in Mart 1958’de nterpol’ün yllk kongresine srail’i temsilen katlmak için Arjantin’e gidecek olduunu örendi ve polis tekilatnn iznini alp Hofstaedter’le balant kurdu. Hofstaedter hiç tereddüt etmeden görevi üstleneceini söyledi. 1974’te, Eichmann’n yakalanmas üzerine sürece dahil olanlarca yaymlanan ilk kitap olan Garibaldi Soka’nda Harel, anne, baba ve kz kardei Nazilerce öldürülmü olan Hofstaedter’in Holokost tarihi hakknda etrafl bilgiye sahip olmamakla beraber, Eichmann’n Avrupa Yahudilerinin yok edilmesinde önemli bir rol oynayanlar arasnda olduunu ve aranan bir sava suçlusu olduunu bildiini yazar.13 O zaman Eichmann ile ilgili ellerindeki bilgileri verdi Hofstaedter’e. Lothar Hermann hakknda kiisel izleniminin çok önemli olduunu belirtir: Hermann’n bilgi kayna neydi, hangi nedenle bu bilgileri veriyordu, amac neydi, baka ne biliyordu? Hofstaedter, Bauer’in referans mektubunu ald, kendini Alman makamlarn temsilen tantmas ve aksann açklayabilmek için de görevli olarak son yllarda yurtdnda bulunduunu söylemesini kararlatrld. Harel kitabnda, hem bu misyonu hem de muhtemelen Hofstaedter’in buluma sonrasnda yazd resmi rapora dayanarak Hermann ile bulumasn detayl olarak anlatr:14
Hofstaedter’in Bauer’i temsilen Hermann’la görümesi
Hofstaedter’e Buenos Aires’teki ilk aratrmaya dahil olan Menashe Talmi yardmc olacakt. Talmi, resmi görevi bittikten sonra kendisiyle irtibat kuran Hofstaedter’e Coronel Suárez gibi küçük bir yerde yabanc bir kiinin çok dikkat çekeceini, Hermann’ Buenos Aires’e çarmasnn daha uygun olacan söyledi. Hofstaedter Hermann’a Almanca bir telgraf çekerek Dr. Bauer’n adn da verip ksa bir süre için Buenos Aires’te olduunu ve kendisinden Buenos Aires’e ya da baka bir büyük ehre gelmesini istedi. Hermann’dan, onu tanmad, kendisi ile görümek istiyorsa onun gelmesi gerektii cevab geldi. Dilini bilmedii bir ülkenin ücra bir köesinde, hakknda hiçbir ey bilmedii biriyle buluacan farknda olduu için Hofstaedter tedirgindi. spanyolca konumad ve küçük bir kasabada adresi bulmaya çalrken dikkat çekecei için Talmi ile birlikte trenle Buenos Aires’ten yaklak 450 km uzaktaki Coronel Suárez’e gittiler.
Hofstaedter, Hermann’n evine tek bana gitti. “50 yalarnda, zayf, saçlar krlam bir adam kapy açt. Görünüü ve mütereddit yürüyüünde bir gariplik vard.” Hofstaedter kendisini Alman makamlarnn temsilcisi Karl Huppert olarak tanttnda, Hermann, “Doruyu söylediinizi nereden bilebilirim, ayrca Alman makamlarnn benimle ne ii var” diyerek güvensizliini gösterdiinde Hofstaedter, “Dr. Fritz Bauer’le Nazi sava suçlusu Eichmann ile ilgili yazmanz hatrlatmak isterim. Dr. Bauer 21 Ocak’ta bir mektup yazarak sizinle görümek üzere birini yollayacan bildirmiti. Dr. Bauer’in ayn tarihli referans mektubu burada, bakn” dedi. Hermann mektuba bakmad bile. Karsn çarp mektubu okumasn istediinde, Hofstaedter Hermann’n neredeyse tamamen kör olduunu fark etti. “Size bu mektubu getiren, size ayn tarihte yazdm mektupla ziyaretini bildirdiim kiidir. Sizinle, yazmalarmzn konusu hakknda konuacak.” Hermann’n karsnn, imzann Bauer’n olduunun üphe götürmez olduunu söylemesi üzerine buzlar çözüldü.
Hermann, genç bir avukat olarak kendisinin de böyle soruturma yaptn, ama Hitler’in iktidara gelmesiyle her eyin deitiini, anne - babasnn Naziler tarafndan öldürüldüünü, toplama kamplarndaki vaheti bizzat yaadn anlatt. Konumasnn devamnda “Eichmann meselesiyle Almanya’ya hizmet etmek maksadyla uratm sanmayn. Yegâne amacm, bana, aileme bunca ac ve strap çektiren Nazi canilerinden hesap sormak. Bu yüzden de çabalarm için herhangi bir ödül ya da tazminat da istemiyorum” dedi. Hofstaedter, Hermann’a Eichmann’n izini nasl bulduunu sordu. “Benim kzm, alml, ho bir genç kz. Bir buçuk yl öncesine kadar Buenos Aires’de Olivas semtinde oturuyorduk. Orada kzm, Nicolas Eichmann isimli 21-22 yalarnda bir gençle tant. Bu genç, kzmla buluuyordu ve pek çok defa kzm evimizde ziyaret etti. Tabii ki benim Yahudi olduumu bilmiyordu - kzm biliyor tabii ki. Arjantin’e geldiimizden beri Alman olarak tannyoruz. Bu yüzden de Nicolas bize kar gayet açk davranyordu. Bir kez konu Yahudilerin 2. Dünya Sava’ndaki kaderine geldiinde, ‘Almanlar imha uygulamalarn sonuna dek yürütebilmi olsalard daha iyi olacakt’ demiti. Bir baka sefer, babasnn sava srasnda Alman ordusunda subay olduunu ve vatan hizmetini yerine getirdiini söylemiti. Bir gün karm o günün gazetesinde Frankfurt’ta bir sava suçlusuna kar açlan bir dava haberini okudu. Mahkemede kitlesel katliamlarda temel rolü olduu söylenen Adolf Eichmann adl bir kiiden bahsediliyordu. smi duyduumda beynimde birden bir imek çakt. Nazilerin tüm Yahudileri öldürmeyi beceremediklerine üzülen Nicolas Eichmann, bu sözü geçen Adolf Eichmann’n olu olmalyd, olunun savata ‘Vatana olan görevini yapt’ dedii subayn olu. Derhal Frankfurt’taki savcya yazp üphemden haberdar ettim. Savc konuyu aratrmam istedi ve bana Eichmann hakknda, kimlik bilgileri de dahil olmak üzere bilgi gönderdi.”
“üphenizi desteklemek üzere baka neleri aratrdnz?” diye soran Hofstaedter, aklna gelen sorunun devamn, görmeyen bir kiinin nasl olup da böyle bir soruturma yürütebileceini dile getirmedi. Hermann anlatmaya devam etti: “Bauer’in ricas üzerine Eichmann ailesinin nerede yaadn örenmek ve aile reisiyle tanmak üzere iki kez Buenos Aires’e gittim. Her iki yolculukta da kzm bana elik etti.” Eichmann’lara gidiini ise Hermann’n kz kendi anlatt: “Çaldmda kapy bir kadn açt. Almanca, ‘Buras Eichmann’larn evi mi?’ diye sordum. Hemen cevap vermedi ve bu srada orta yal bir adam da geldi kapya. Ona ‘Nick evde mi’ diye sordum. ‘Hayr, fazla mesai yapyor’ dedi. Bunun üzerine, kendisine ‘Siz Herr Eichmann msnz?’ diye sordum. Cevap gelmeyince, ‘Nick’in babas msnz?’ diye sorduumda da uzun süre duralayp, ‘Evet’ dedi. Hem görünüü hem de konuma biçimi savcnn mektubundaki tarife tamamen uyuyordu.” Hofstaedter, Eichmann ailesi hakknda daha fazla bilgi almak istedi, Hermann’n kz anlatmaya devam etti: “Ailenin be çocuu var. Üçü Almanya’da ikisi Arjantin’de domular. Üç büyük oullarnn yalar Savc Dr. Bauer’in mektubundaki bilgilere uyuyor.” Hofstaedter Hermann’a, somut bir giriimde bulunmadan önce, Eichmann’n kimliini tespit etmek için Arjantin’de kulland ad, i yeri, arabas hakknda bilgi ve fotoraf gibi somut delillere, mümkün olursa, hiçbir üpheye yer brakmayacak ekilde kimliinin tespit edebilmek için parmak izlerine gerek olduunu belirtti. Hermann, Hofstaedter’i Buenos Aires’teki Alman Elçilii personeli konusunda uyard, Eichmann’n izinin bulunduunu örendiklerinde onu uyaracaklarndan emin olduunu söyledi. Bunun üzerine Hofstaedter, Hermann’a Almanya ile dorudan mektuplamamasn önerip kendisine yeni bir balant adresi yollayacan bildirdi. Gelen mektuplara, kendisince yollandnn delili olarak Hermann’dan ald imzal kartviziti ilitireceini söyledi. Hofstaedter cüzdanndan çkard bir Arjantin kât parasn ikiye böldü ve yarsn Hermann’a verdi. “Benim adma sizinle balant kurmak için birisi geldiinde bu parann dier yarsn gösterecek, böylece kendisine güvenebilirsiniz” diyerek Hermann’larn evinden ayrld.
Hofstaedter, Hermann ve kznn tanklnn güvenilir olduunu, Buenos Aires’e döndüünde kendisinin de gidip gördüü Eichmann’n yaad yerle ilgili bilginin ise, daha önce Arjantin’e giden ajanlarn da belirttii gibi, üst düzey bir Nazi’ye uymayan, alt snftan insanlarn yaad bir mahalle olduu için pek inandrc görünmediini belirtti. Dönüünde kaleme ald bu raporun sonunda. Hermann’a yardmn çok önemli bulduu kz, iki ay içinde eitim için ABD’ye gideceinden, hzl hareket edilmesini önerdi.
Hermann ve Hofstaedter’in rafa kaldrlan bilgileri dorulanyor
artc bir ekilde, Hofstaedter’in inandrc bulduu Hermann ve kznn verdikleri bilginin peine düüp Eichmann sandklar kiinin hangi ad altnda yaadn tespit etmek veya Hermann ile dorudan balant kurmak için Arjantin’e baka kimse yollanmad. Hofstaedter’in yazd rapor dikkate alnmadan raflarda kald.15 ubat 1960’da Eichmann’ srail’e getirme operasyonunu Arjantin’de yürüten Zvi Aharoni, kendisinin de yakndan tand, hayat boyunca pek çok sorgulama yürütmü deneyimli bir sorgu komiseri olan Hofstaedter’in Hermann ve kznn ifadelerini güvenilir bulmasna ramen soruturmann peinin braklmasn anlamann zor olduunu yazar 1996’da yaynlanan kitabnda. Sonuçta delil toplama görevi gözleri görmeyen Lothar Hermann’a brakld. Chacabuco Sokanda yaayan garip Almann aslnda Adolf Eichmann olduunu ispat etmesi istendi.16 Mays 1958’de Hermann’dan, verdii adreste yaayan Avusturya vatanda Francisco Schmidt’in Eichmann olduunu iddia eden bir haber geldi. Ancak Schmidt’in ne görünüü ne de ailesi ile ilgili veriler Eichmann’a uymaktayd. Hermann’n, iddialarn dorulacak deliller gösteremedii gerekçesiyle srail makamlar Eylül 1958’de Eichmann dosyasn kapatt.17
Neredeyse bir yl sonra 1959 ylnn sonunda Almanya ile diplomatik ilikilerin balamasyla srail’e gelen Bauer, srail Basavcs Haim Cohen’e verdii bilgilerin iyi deerlendirilmediinden ikâyet ederek yeni bir kaynaktan edindii bilgiyi verdi: Eichmann’n dokuz yl önce Vatikan’n desteiyle Avrupa’y terk ettii pasaport Ricardo Klement adna hazrlanmt. Eichmann gerçekten de Hermann’n verdii ve Eichmann sand Francisco Schmidt adna kaytl olan evde Klement adyla yaamaktadr.18
ubat 1960’da Eichmann’n yakalanmas operasyonunu yöneten Aharoni Arjantin’e gitti ve 83 gün süren gizli operasyon sonunda 22 Mays 1960’da Eichmann’ tayan El Al uça Ben Gurion Havaalanna indi.
Haftaya: Eichmann Davas’nn hazrlanmas ve Elrom
[1] Turhan Feyizolu, Mahir: On’larn Öyküsü (stanbul: Ozan Yaynclk, 2002), 390.
2 Efrat E. Aviv, “The Efraim Elrom Affair and Israel-Turkey Relations,“ Middle Eastern Studies 5 (2013): 752-753.
3 “Konsolos, ‘Eichmann’ olaynda önemli rol oynamt,” Milliyet, 17 Mays 1971.
4 Hanna Yablonka, The State of Israel vs. Adolf Eichmann, braniceden çev. Ora Cummings David Herman (New York: Schocken Books, 2004), 15.
5 Uki Goñi, “Adolf Eichmann - Kapitel 21” Odessa: Die wahre Geschichte. Fluchthilfe für NS- Kriegsverbrecher (Hamburg: Assoziation A, 2006), 19-20.
6 Isser Harel, Das Haus in der Garibaldistraße, ngilizceden çev. Marianne Lipcowitz, (Berlin – Frankfurt/M, Verlag Ullstein, 1975), 11-12.
7 Harel, Das Haus in der Garibaldistraße, 15.
8 Yablonka, The State of Israel vs. Adolf Eichmann, 12.
9 Yablonka, The State of Israel vs. Adolf Eichmann, 9. Eichmann davasnda bu yasa uygulanmtr.
10 Harel, Das Haus in der Garibaldistraße, 19.
11 Harel, Das Haus in der Garibaldistraße, 20.
12 Yablonka, The State of Israel vs. Adolf Eichmann,,15-16; Zvi Aharoni Wilhelm Dietl, Der Jäger: Operation Eichmann; was wirklich geschah (Stuttgart: Deutsche Verlags-Anstalt, 1996), 121-122; Harel, Das Haus in der Garibaldistraße, 20-30.
13 Harel, Das Haus in der Garibaldistraße, 30.
14 Harel, Das Haus in der Garibaldistraße, 20-22.
15 Yablonka, The State of Israel vs. Adolf Eichmann, 16.
16 Aharoni Dietl, Der Jäger: Operation Eichmann, 124.
17 Yablonka, The State of Israel vs. Adolf Eichmann, 16.
18 Harel, Das Haus in der Garibaldistraße, 38.