"Μέρες του '78", γράφουν οι εφημερίδες στο Άμστερνταμ: "Ολλανδία-Αργεντινή, όπως τότε, στον τελικό". Το Μπουένος Άιρες ψάχνει τρόπο να παραγράψει το θλιβερό "τότε" από τα βιβλία της ιστορίας. Τον τίτλο του 1978 δεν τον πανηγυρίζει πιά κανείς. Η μνήμη των 30 χιλιάδων νεκρών είναι ένα μαύρο σύννεφο που δεν θα εξαφανιστεί ποτέ από τον ουρανό της χώρας.
Η στυγνή δικτατορία του στρατηγού Χόρχε Ραφαάλ Βιντέλα (σωστότερα: Βιδέλα) φόρεσε τις μπότες της τον Μάρτιο του 1976 και βάλθηκε να ξεπαστρέψει κάθε φωνή αντίστασης. "Θα πεθάνουν όσοι Αργεντινοί χρειαστεί μέχρι να ξαναγίνει η χώρα ασφαλής", έλεγε ο παρανοϊκός Βιντέλα. Επτά χρόνια αργότερα, η προοδευτική τάξη της χώρας είχε ξεκληριστεί. Μαζί της, ξερριζώθηκαν διανοούμενοι, δημοσιογράφοι, περονιστές, φοιτητές, μαθητές ακόμα και απλοί πολίτες που είχαν το θάρρος της γνώμης ή στραβοκοιτούσαν τους καραβανάδες.
Τριάντα χιλιάδες νεκροί. Τριακόσια σαράντα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Βασανιστήρια, που δεν τα βάζει ανθρώπινος νους. Ευνουχισμοί. Βιασμοί. Πνιγμοί. Ηλεκτροσόκ. Διεστραμμένα πειράματα τύπου Μένγκελε. Λυσσασμένα σκυλιά που κατασπάραζαν τις σάρκες. Πτήσεις θανάτου, με βουτιές χωρίς αλεξίπτωτο στον παγωμένο Ατλαντικό. Αλύπητο ξύλο και εν ψυχρώ εκτελέσεις, με την ευλογία της αδίστακτης καθολικής εκκλησίας.
Και όλα αυτά, μισό χιλιόμετρο μακριά από το στάδιο Μονουμεντάλ, όπου έγινε ο τελικός. Στις τρομακτικές φυλακές της Ναυτικής Ακαδημίας του Μπουένος Άιρες.
Διάσημοι ποδοσφαιριστές από όλο τον κόσμο ζήτησαν να αφαιρεθεί από την Αργεντινή η διοργάνωση: ο Μπράιτνερ, ο Μάιερ, ο Πάολο Ρόσι υπέγραψαν διακήρυξη διαμαρτυρίας. Ο Γιόχαν Κρόιφ και ο Φραντς Μπεκενμπάουερ κήρυξαν σιωπηλό μποϊκοτάζ και έμειναν στην Ευρώπη. Η Ολλανδία προθυμοποιήθηκε να φιλοξενήσει τους αγώνες και βρήκε πολλούς υποστηρικτές. Αλλά η FIFA, του ανεκδιήγητου Ζοάο Χαβελάνζε, εκτόξευε τη μπάλα στις αιματοβαμμένες κερκίδες. "Με τη νέα της κυβέρνηση, η Αργεντινή είναι πανέτοιμη να διοργανώσει το Μουντιάλ", ισχυρίστηκε, ανερυθρίαστα, ο διεφθαρμένος Βραζιλιάνος. Η δήλωσή του μεταδόθηκε δύο μέρες μετά το πραξικόπημα του Βιντέλα. Ηταν Μάρτιος του 1976.
"Ντουβάρια της ντροπής"
Η ξεδιάντροπη υποστήριξη των Αμερικανών αποθράσυνε τη στυγερή χούντα. Ο Βιντέλα προσέλαβε μία εταιρία δημοσίων σχέσεων από τη Βοστώνη και βάλθηκε να παρουσιάσει ένα ανθρώπινο προσωπείο στους επισκέπτες της μπάλας, όπως ο ομοϊδεάτης Χίτλερ του 1936.
Οι φτωχογειτονιές αποκλείστηκαν με θεόρατα τσιμεντένια τείχη, τα περιβόητα "ντουβάρια της ντροπής". Ο πρώτος πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής, διορισμένος από το καθεστώς Περόν, δολοφονήθηκε υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες και αντικαταστάθηκε από έναν παρακρατικό ονόματι Λακόστε. Στο Κέντρο Τύπου έσκασε βόμβα 20 μέρες πριν το Μουντιάλ, σε μία προφανή άσκηση εκφοβισμού.
Τα όπλα κρύφτηκαν μέσα σε βαθιές τσέπες και οι σφαίρες αντικαταστάθηκαν από χαρτοπόλεμο. Ο προϋπολογισμός δεκαπλασιάστηκε και έφτασε τα 700 εκατομμύρια δολάρια, στις πλάτες ενός πάμπτωχου και τρομοκρατημένου λαού. Ο Χένρι Κίσινγκερ έπιασε στασίδι πρώτος πρώτος στο εναρκτήριο παιχνίδι της διοργάνωσης. Ο Βιντέλα μίλησε για "αρμονία και φιλία" και τα Ηνωμένα Εθνη κοίταζαν αλλού. Το σχέδιό του ήταν να νομιμοποιήσει τη χούντα του μέσα από την παγκόσμια γλώσσα του αθλητισμού. Μόλις κατάλαβε ότι το έδαφος ήταν εύφορο, αποφάσισε να κατακτήσει και το τρόπαιο.
Οι Ούγγροι στο ματς των όμίλων με την Αργεντινή κράτησαν το 1-1 μέχρι το 83ο λεπτό, όταν πέτυχε το νικητήριο γκολ ο Ντανιέλ Μπερτόνι. Ο δικτάτορας έστειλε στα αποδυτήρια τους ένστολους αυλικούς του για να συγχαρούν τους ποδοσφαιριστές. "Συγχαρητήρια, αλλά να είστε πιο προσεκτικοί", ήταν το μήνυμα που δόθηκε στον σκόρερ Λεοπόλδο Λούκε: "Οι άνθρωποι που βλέπετε μπροστά σας θα μπορούσαν να είναι απόσπασμα θανάτου".
Οταν η Εθνική Αργεντινής χρειάστηκε νίκη με διαφορά 6 τερμάτων για να προκριθεί στα ημιτελικά, η χούντα της Αργεντινής συμμάχησε με τη χούντα του Περού και ο αγώνας-κλειδί έγινε ένα οικτρό καλαμπούρι (6-0).
Η Ολλανδία ήταν το τελευταίο εμπόδιο πριν τον τίτλο. Επτακόσια μέτρα μακριά από το κολαστήριο της Ναυτικής Ακαδημίας, μία θάλασσα από κονφετί υποδέχθηκε τον Βιντέλα και τα απρόθυμα πιόνια του. Οι "πορτοκαλί" από την Ευρώπη δεν σκόπευαν να φορέσουν τα παπούτσια των Περουβιανών. Ισοφάρισαν με κεφαλιά του θεόρατου Ντικ Νανίνχα στο 82' και είχαν την ευκαιρία να κλέψουν το Κύπελλο στο 90ό λεπτό του τελικού.
Στο πλασεδάκι του Ρομπ Ρένσενμπρινκ η μπάλα πήρε κατεύθυνση προς τα δίχτυα, αλλά οι προσευχές των ποδοσφαιριστών που ξόρκιζαν τα αποσπάσματα θανάτου την έστειλαν στο δοκάρι. Η Αργεντινή νίκησε με 3-1 στην παράταση, με μπροστάρη τον Μάριο Κέμπες. Ο Βιντέλα κοιμήθηκε αγκαλιά με το τρόπαιο που ονειρευόταν. Ενα τρόπαιο βουτηγμένο στο αίμα.
"Ακόμα και σήμερα, ο λαός μας ντρέπεται για εκείνο το Μουντιάλ", ομολογεί ο κορυφαίος Αργεντινός δημοσιογράφος Φερνάντες Μούρες. "Πανηγυρίζουμε για τον θρίαμβο του 1986, αλλά όχι για το 1978. Αισθανόμαστε ένοχοι που τότε πανηγύρισαμε. Πώς ήμασταν τόσο εγωιστές; Ο κόσμος πέθαινε κι εμείς γλεντούσαμε στους δρόμους".
Ο Βιντέλα πέθανε στη φυλακή το 2013, σε ηλικία 88 ετών. Δεν τον έκλαψε κανείς. Ηθικοί νικητές στο Μουντιάλ του 1978, οι Ολλανδοί έχασαν έκτοτε άλλους δύο παγκόσμιους τελικούς. Οι μανάδες των αγνοούμενων συνέχισαν για άλλα 28 χρόνια τον σιωπηλό, πένθιμο χορό τους στην Πλάζα ντε Μάιο του Μπουένος Άιρες.
* Το αφιέρωμα δημοσιεύεται στη σημερινή Ελευθεροτυπία.